Sir Ken Robinson: School kills creativity/Сургуулиуд бүтээлч чанарыг мөхөөх нь

Good morning. How are you? It's been great, hasn't it? I've been blown away by the whole thing. There have been three themes, haven't there, running through the conference, which are relevant to what I want to talk about. One is the extraordinary evidence of human creativity in all of the presentations that we've had and in all of the people here. Just the variety of it and the range of it. The second is that it's put us in a place where we have no idea what's going to happen, in terms of the future. No idea how this may play out.

Өглөөний мэнд. Сайн байцгаана уу? Энд сайхан байна шүү, тийм ээ? Энэ бүх зүйл хамаг сэтгэлийг минь хөдөлгөчихлөө. Ted Event дээр миний ярихыг хүссэн сэдэвтэй холбоотой гурван зүйл байдаг юм. Эхнийх нь, энд илтгэж буй бүх хүмүүсээс илрэх бүтээлч чанар, түүний өргөн хүрээ. Дараагийх нь, эдгээр бүтээлч сэтгэхүй бид бүхэнд ирээдүйд юу болж болох талаар хүлээх боломжгүй байдалд хүргэдэг юм.

I have an interest in education -- actually, what I find is everybody has an interest in education. Don't you? I find this very interesting. If you're at a dinner party, and you say you work in education -- actually, you're not often at dinner parties, frankly, if you work in education. You're not asked. And you're never asked back, curiously. That's strange to me. But if you are, and you say to somebody, you know, they say, "What do you do?" and you say you work in education, you can see the blood run from their face. They're like, "Oh my God," you know, "Why me? My one night out all week." 

Би боловсролын салбарт сонирхолтой, гэхдээ миний ажигласнаар бол хүн бүхэн л түүнийг сонирхдог. Тийм биш гэж үү? Надад их сонин санагддаг л юм. Та хэрэв үдэшлэг дээр өөрийгөө боловсролын байгууллагад ажилладаг гэвэл... –гэхдээ хэрвээ үнэхээр тэнд ажилладаг бол үдэшлэгт их явдаггүй байх л даа, ажилладаг бол танаас хэн ч үдэшлэгт явдаг уу гэж бараг асуухгүй л байх. Ямар ч байсан, үдэшлэг дээр хэн нэг нь танаас “Та юу хийдэг вэ” гэж асуухад та боловсролын байгууллагад ажилладгаа хэлэх юм бол тэдний царай нь цонхийгоод явчина даа. Тэгээд, “Ээ бурхан минь, яагаад би гэж? Бүтэн долоо хоногийн ганц үдэшлэгийн өдөр юмсан...” гээд л.

But if you ask about their education, they pin you to the wall. Because it's one of those things that goes deep with people, am I right? Like religion, and money and other things. I have a big interest in education, and I think we all do. We have a huge vested interest in it, partly because it's education that's meant to take us into this future that we can't grasp.

 If you think of it, children starting school this year will be retiring in 2065. Nobody has a clue - what the world will look like in five years' time. And yet we're meant to be educating them for it. So the unpredictability, I think, is extraordinary.

Хэрвээ та тэдгээр хүмүүсээс ямар боловсролтойг нь асуувал тэд таныг хананд хадчихаж магадгүй шүү. Учир нь боловсрол зарим хүмүүсийн эмзэг сэдэв, тийм биш гэж үү? Яг л шашин, мөнгө эсвэл бусад асуудлууд шиг. Би боловсролыг их сонирхдог, үнэн. Бид бүгд л тэгдэг байх. Боловсрол бидний хүрч чадамгүй ирээдүйн зорилгодоо хүрэхэд туслах учраас бид үүнд маш их сонирхолтой.

Бодоод үзвэл одоо сургуульд орж байгаа хүүхэд 2065 онд тэтгэвэртээ гарна. Ирэх таван жилд дэлхий яаж өөрчлөгдхийг хэн ч мэдэхгүй. Тэгсэн хэрнээ бид тэднийг тэр тодорхой бус ирээдүйд бэлдэж боловсрол олгодог. Тодорхой бус байдал тэгэхээр сонин байгаа биз.

And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless, on the really extraordinary capacities that children have -- their capacities for innovation. I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she? Just seeing what she could do. And she's exceptional, but I think she's not, so to speak, exceptional in the whole of childhood. What you have there is a person of extraordinary dedication who found a talent. And my contention is, all kids have tremendous talents. And we squander them, pretty ruthlessly. So I want to talk about education and I want to talk about creativity. My contention is that creativity now is as important in education as literacy, and we should treat it with the same status. Thank you. That was it, by the way. Thank you very much. So, 15 minutes left. Well, I was born ... no.

Гуравдахь нь гэвэл, бид бүгд хүүхдүүдийн гайхамшигтай шинийг бүтээх чадварыг хүлээн зөвшөөрдөг. Тухайлбал, урьд шөнө Сирена гайхалтай байсан, тийм биш гэж үү? Тэр гайхалтай, гэхдээ бүх хүүхдийн талаарх сэдвүүдийн хувьд бус тэр өөрөө асар их хүчин чармайлтаар гайхалтай онцлог авъяасаа нээсэн хүн. Миний бодлоор бол бүх хүүхдүүд асар их чадвартай. Гэвч бид түүнийг нь сэжимчгүй балладаг. Тиймээс би боловсрол болон бүтээлч чанарын талаар ярих гэсэн юм. Би бүтээлч чанарыг боловсрол, бичиг үсэг тайлагдалттай ач холбогдлын хувьд ижил бөгөөд эдгээрийг бүгдийг нь адилхан л эрхэмлэх хэрэгтэй гэж боддог.

I heard a great story recently -- I love telling it -- of a little girl who was in a drawing lesson. She was six and she was at the back, drawing, and the teacher said this little girl hardly ever paid attention, and in this drawing lesson she did. The teacher was fascinated and she went over to her and she said, "What are you drawing?" And the girl said, "I'm drawing a picture of God." And the teacher said, "But nobody knows what God looks like." And the girl said, "They will in a minute."

Би саяхан зургийн хичээлд сууж байгаа жаахан охины тухай их сайхан түүх сонссон юм. Тэр 6 настай бөгөөд ард зураг зурж суухад багш нь түүнийг огт анхаарал хандуулахгүй юм гээд очин “Чи юу зурж байгаа юм?” гэж асуувал охин “Би бурхныг зурж байна” гэжээ. Багш нь “Хэн ч бурхан яаж харагддагийг мэдэхгүй шүү дээ” гэхэд охин “Тэд 5-хан минутын дараа харнаа” гэж хариулсан гэдэг.

When my son was four in England -- actually he was four everywhere, to be honest. (Laughter) If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year. He was in the Nativity play.Do you remember the story? No, it was big. It was a big story. Mel Gibson did the sequel. You may have seen it: "Nativity II." But James got the part of Joseph, which we were thrilled about. We considered this to be one of the lead parts. We had the place crammed full of agents in T-shirts: "James Robinson IS Joseph!" (Laughter) He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in. They come in bearing gifts, and they bring gold, frankincense and myrhh.

Англид манай хүү 4 настай байхад – ... үнэндээ тэр хаа сайгүй л 4-тэй байсан л даа.. Ямар ч байсан тэр жил тэр явсан газар бүхэндээ л 4-тэй байсым. Хүү “Nativity” гэдэг жүжигт тоглож байв. Та бүхэн үүнийг мэдэх үү? Мөн ч сүртэй кино шүү. Мэл Гибсон хийсэн. “Nativity II”-г та нар үзэж байсан байж магадгүй. Манай Жеймс Жозефийн дүрийг аваад бид их баяртай байж билээ. Түүнийг нь бид гол дүрүүдийн нэг гэж бодсон юм л даа. Бид тэр газрыг “Жеймс Робинсон бол Жозеф” гэсэн бичигтэй подволк өмссөн нөхдүүдээр дүүргэсэн :D. Тэр их яриагүй л дээ, гэхдээ 3 хаан орж ирдэг хэсэг дээр бага зэрэг л ярьдаг юм. Тэд бэлэг сэлт, алт, хүж зэрэг зүйлс бариад ирдэг дээ.

This really happened. We were sitting there and I think they just went out of sequence, because we talked to the little boy afterward and we said, "You OK with that?" And he said, "Yeah, why? Was that wrong?" They just switched, that was it. Anyway, the three boys came in -- four-year-olds with tea towels on their heads -- and they put these boxes down, and the first boy said, "I bring you gold." And the second boy said, "I bring you myrhh." And the third boy said, "Frank sent this." (Laughter)

Энэ үнэхээр болсым шүү. “Бид хүүгээсээ дараа нь зүгээр биз дээ?” гэтэл тэр “Тийм, яасан? Болохгүй байсан юм уу?” гэдэг байгаа. Тэгээд л бид энэ сэдвийг орхисон доо. Ямар ч байсан 3 хүү тайзан дээр гарч ирээд, эхнийх нь, “Би та нарт алт авчирлаа”, хоёр дахь нь, “Би.....”, гурав дахь нь “Франк намайг явуулсан” (Frankincense) гэчихэв.

What these things have in common is that kids will take a chance. If they don't know, they'll have a go. Am I right? They're not frightened of being wrong. Now, I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative. What we do know is, if you're not prepared to be wrong, you'll never come up with anything original -- if you're not prepared to be wrong. And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity. They have become frightened of being wrong. And we run our companies like this, by the way.

Эдгээр тохиолдлууд юуг харуулж байгаа вэ гэхээр хүүхдүүд азаа үздэг. Тэд мэдэхгүй зүйлтэй таарвал оролдоод л үзнэ. Миний зөв биз? Тэд буруу зүйл хийхээсээ эмээдэггүй. Гэхдээ миний хэлэх гэсэн нь алдаа гаргах гэдэг нь бүтээлч чанар гэж байгаа юм биш шүү. Бидний мэдэхээр, бид хэрэв алдахаасаа айж байгаа бол хэзээ ч жинхэнэ чин сэтгэлээс юмыг хийдэггүй. Тэд өсч томрон, насанд хүрэхээрээ ихэнхи хүүхдүүд тэр чадвараа гээсэн байдаг. Тэд алдахаасаа айдаг болдог шүү дээ. Одоогийн байгууллагууд ч ингэж л ажиллаж байна.

We stigmatize mistakes. And we're now running national education systems where mistakes are the worst thing you can make. And the result is that we are educating people out of their creative capacities. Picasso once said this -- he said that all children are born artists. The problem is to remain an artist as we grow up. I believe this passionately, that we don't grow into creativity, we grow out of it. Or rather, we get educated out if it. So why is this?

Бид алдааг аюул гэж үздэг. Тэгээд бид өнөөдөр алдааг таны хийж болох хамгийн муу зүйл гэж үздэг боловсролын системийг хөгжүүлж байна. Үр дүнд нь, бид хүмүүсийн бүтээлч чанарыг боловсрол гэгчээр эвдэж байгаа хэрэг л дээ. Пикассо нэгэн удаа “хүүхэд төрөлхийн уран бүтээлчид” гэж хэлсэн байдаг. Асуудал нь гэвэл том болохдоо хэрхэн уран бүтээлч хэвээрээ үлдэх вэ гэдэгт л байгаа юм. Бид бүтээлч болж хөгждөггүй, гэхдээ бүтээлч чанараас хөгжиж, түүнээсээ боловсордог гэдэгт би бүрэн итгэдэг. Гэтэл өнөөдөр хүн төрөлхтөн яагаад ийм байдалд хүрчихэв?

I lived in Stratford-on-Avon until about five years ago. In fact, we moved from Stratford to Los Angeles. So you can imagine what a seamless transition that was.  Actually, we lived in a place called Snitterfield, just outside Stratford, which is where Shakespeare's father was born. Are you struck by a new thought? I was. You don't think of Shakespeare having a father, do you? Do you? Because you don't think of Shakespeare being a child, do you? Shakespeare being seven? I never thought of it. I mean, he was seven at some point. He was in somebody's English class, wasn't he? How annoying would that be? "Must try harder." Being sent to bed by his dad, you know, to Shakespeare, "Go to bed, now," to William Shakespeare, "and put the pencil down. And stop speaking like that. It's confusing everybody."

Би Эвоны Стратфордд 5 жилийн өмнө амьдарч байлаа. Бид дараа нь Стратфордоос Лос Анжелэс руу нүүсэн л дээ. Стратфордын тэнд бидний амьдарч байсан нь Сниттерфилд гэж Шекспирийн аавын төрсөн газар л даа. Сонин санагдаж байна уу? Шекспир аавтай гэхээр? Шекспирийг хүүхэд байсан ч гэж бодоход сонин байна уу? Та нар ер нь түүнийг 7 настай байсан гэж бодож үзсэн үү? Би лав үгүй. Гэхдээ л тэр хэзээ нэг цагт 7-той байсан л байж таараа. Бодвол тэр нэг багшийн Англи хэлний хичээлд сууж байсан л биз, тэ? Ямар сонин санагдах бол оо? “Хичээх хэрэгтэй” гэж суутал, аав нь, “Виллиам Шекспир, одоо явж унт” гээл. Тэгээд “Үзгээ тавь, бас тэгж шүлэглэж ярихаа болиоч, хүн болгоныг төөрүүлээд”...☺

Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles, and I just want to say a word about the transition, actually. My son didn't want to come. I've got two kids. He's 21 now; my daughter's 16. He didn't want to come to Los Angeles. He loved it, but he had a girlfriend in England. This was the love of his life, Sarah. He'd known her for a month. Mind you, they'd had their fourth anniversary, because it's a long time when you're 16. Anyway, he was really upset on the plane, and he said, "I'll never find another girl like Sarah." And we were rather pleased about that, frankly, because she was the main reason we were leaving the country.

Заза, ямар ч байсан манай гэр бүл Стратфордоос Лос Анжелэс руу нүүлээ. Манай хүү явах дургүй байсан л даа. Би хоёр хүүхэдтэй. Манай хүү одоо 21-тэй, охин 16-тай. Тэр үед хүү маань Лос Анжелэст дуртай ч ирэхийг хүсээгүй юм. Найз охин нь Англид байдаг учраас ирэх дургүй байлаа л даа. Тэр хоёр үерхсний 4 сарын ой таарсан юм. 16 настнуудын хувьд урт хугацаа шүү дээ. Тэгээд хүү онгоцондоо суухдаа “Надад Сара шиг охин хэзээ ч дахиж таарахгүй” гэв. Бид үнэхээр баярласан шүү, үнэнийг хэлэхэд. Англиас явах шалтгаан нь тэр охин байсан юм чинь.

But something strikes you when you move to America and when you travel around the world: Every education system on earth has the same hierarchy of subjects. Every one. Doesn't matter where you go. You'd think it would be otherwise, but it isn't. At the top are mathematics and languages, then the humanities, and the bottom are the arts. Everywhere on Earth. And in pretty much every system too, there's a hierarchy within the arts. Art and music are normally given a higher status in schools than drama and dance.  

Гэхдээ та Америк эсвэл дэлхийн хаашаа ч явсан нэг зүйлийг ажиглана: Бүх боловсролын системүүд хүнийг ирээдүйдээ юу болохоос үл шалтгаалан хичээлүүдийг ялагварлаж, “ач холбогдлоор нь эрэмбэлдэг. Бүр бүгд шүү, гэхдээ тийм байж болохгүй. Та бодоод үзвэл тийм биш гэж бодож магад. Хамгийн эхэнд, математик, хэл, хүмүүнлэгийн хичээлүүд, хамгийн сүүлд нь урлаг, соёл. Хаа сайгүй. Тэгээд зогсохгүй урлагийн хичээлүүд дотроо эрэмбэлэгддэг гээд бод. Зураг, хөгжим хоёр ихэвчлэн жүжиг болон бүжгээс дээгүүр орно.

There isn't an education system on the planet that teaches dance everyday to children the way we teach them mathematics. Why? Why not? I think this is rather important. I think math is very important, but so is dance. Children dance all the time if they're allowed to, we all do. We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting? (Laughter) Truthfully, what happens is, as children grow up, we start to educate them progressively from the waist up. And then we focus on their heads. And slightly to one side.

Энэ ертөнц дээр багш нар хүүхдүүдэд математик заадаг шигээ өдөр бүр бүжиг заадаггүй. Яагаад? Яагаад үгүй гэж? Минийхээр лав энэ чухал л зүйл. Математик миний хувьд чухал, гэхдээ бүжиг ч гэсэн адил. Хүүхдүүд боломж л гарвал бүжиглэдэг, бид ч бас. Бид бүгд биетэй биз дээ, тийм ээ? Би уулзалтаас хоцорчихов уу даа?☺Үнэнийг хэлэхэд, хүүхдүүдийг томроход нь бид тэднийг бүсэлхийнээс дээш хэсгийг л хөгжүүлдэг. Тэгээд толгойг нь л анхаардаг. Нэг талдаа их хазайсан.

If you were to visit education, as an alien, and say "What's it for, public education?" I think you'd have to conclude -- if you look at the output, who really succeeds by this, who does everything that they should, who gets all the brownie points, who are the winners -- I think you'd have to conclude the whole purpose of public education throughout the world is to produce university professors. Isn't it? And I used to be one, so there. (Laughter) And I like university professors, but you know, we shouldn't hold them up as the high-water mark of all human achievement. They're just a form of life, another form of life. But they're rather curious, and I say this out of affection for them.

Хэрэв та боловсролыг хар гаргийхны нүдээр хараад, “Энэ нийтийн боловсрол гэдэг чинь чухам яадаг юм бэ?” гэж бодоод, үүн дээр амжилт үзүүлсэн, онц дүнтэй хүмүүсийг хараад боловсрол гэдэг чинь их сургуулийн профессор бэлддэг юм байна гэж дүгнэх болно. Үгүй гэж үү? Би ч тэдний нэг байсан л даа. Надад тэд таалагддаг, гэхдээ, бид тэднийг хүн төрөлхтний хүрч болох дээд амжилтанд хүрэгчээр үргэлж төсөөлж болохгүй. Тэд чинь зүгээр л нэг хүний төрөл шүү дээ. Гол нь тэд сониуч л байгаа юм.

There's something curious about professors in my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads. They live up there, and slightly to one side. They're disembodied, you know, in a kind of literal way. They look upon their body as a form of transport for their heads, don't they? (Laughter) It's a way of getting their head to meetings. If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way, get yourself along to a residential conference of senior academics, and pop into the discotheque on the final night. (Laughter) And there you will see it -- grown men and women writhing uncontrollably, off the beat, waiting until it ends so they can go home and write a paper about it.

Миний үзснээр профессоруудын талаар нэг зүйл их сонирхолтой санагддаг. Тэд толгойн дотроо л амьдардаг. Тэд бараг л махан биегүй юм шиг байдаг, нээрээ шүү. Тэдний хувьд бие нь зүгээр л толгойтой нь холбодог зүйл мэт ☺Биеэрээ уулзалтанд толгойгоо хүргэж өгдөг юм шиг ☺ Хэрвээ та үнэхээр биеэс гадуурх, матер бус зүйлийг үзэхийг хүсвэл нэг мужийн ахлах академчдын уулзалтанд суугаад, сүүлийн шөнө нь дисконд ороод үз ☺ Тэнд насанд хүрсэн залуус, бүсгүйчүүд биеэ хянах чадваргүй болтлоо цовхчиж байгааг харна – тэгээд та дуусахыг нь хүлээж байгаад харьж энэ сэдвээр судалгааны ажил хийж болно ☺

Now our education system is predicated on the idea of academic ability. And there's a reason. The whole system was invented -- around the world, there were no public systems of education, really, before the 19th century. They all came into being to meet the needs of industrialism. So the hierarchy is rooted on two ideas. Number one, that the most useful subjects for work are at the top. So you were probably steered benignly away from things at school when you were a kid, things you liked, on the grounds that you would never get a job doing that. Is that right?

Бидний боловсролын тухай ойлголт зөвхөн академик чадварын хүрээнд л хязгаарлагддаг. Шалтгаан нь гэвэл 19-р зуунаас хүртэл нийтийн боловсролын систем гэж байгаагүй. Тэгээд яг аж үйлдвэржилтийн үед үлдвэрүүдийн хүчин зүйлийн хэрэгцээг хангахаар бий болсон. Тэгэхээр үүний суурь нь хоёр гол санаанд тулгуурласан байгаа юм: 1-д. Ажилд хэрэгтэй боловсрол хамгийн тэргүүнд тавигдана. Тийм учраас л та багадаа хийх дуртай байсан зүйлээ мөнгө олох боломжгүй гэж бодоод хаясан тийм биз?

Don't do music, you're not going to be a musician; don't do art, you won't be an artist. Benign advice -- now, profoundly mistaken. The whole world is engulfed in a revolution. And the second is academic ability, which has really come to dominate our view of intelligence, because the universities designed the system in their image. If you think of it, the whole system of public education around the world is a protracted process of university entrance. And the consequence is that many highly talented, brilliant, creative people think they're not, because the thing they were good at at school wasn't valued, or was actually stigmatized. And I think we can't afford to go on that way.

Битгий хөгжим тогло. Чи хөгжимчин болохгүй. Битгий зураг зур. Чи зураач болохгүй гээд л... Өгөөмөр л зөвлөгөө – гэвч энэ хамгийн том алдаа. Бүх дэлхий хувьсч байна шүү дээ. 2-д) Академик чадвар бидний оюун ухааны цар хүрээг дангаараа тодорхойлж байна. Яагаад гэвэл их сургуулиуд өөрсдийхөө дүр төрхөөр боловсролын системийг бий болгосон юм чинь. Та бодоод үз дээ, өнөөдөр нийтийн боловсролын системийг их сургуульд орохоор төсөөлж байна. Үр дүнд нь гэвэл, их авъяастай, ухаалаг, бүтээлч залуус өөртөө итгэлгүй болж, өөрсдийх нь хийдэг зүйл огт үнэлэгддэггүй юм байна гэсэн ойлголттой болно. Бид ингээд яваад байж болохгүй ээ.

In the next 30 years, according to UNESCO, more people worldwide will be graduating through education than since the beginning of history. More people, and it's the combination of all the things we've talked about -- technology and its transformation effect on work, and demography and the huge explosion in population. Suddenly, degrees aren't worth anything. Isn't that true? When I was a student, if you had a degree, you had a job. If you didn't have a job it's because you didn't want one. And I didn't want one, frankly. (Laughter)

Ирэх 30 жилд НҮБ-с тооцсноор өнөөгийн боловсролын системээр түүхэн дэх ний төгсөгчдөөс ч илүү хүн төгсөх аж. Илүү олон хүн гэдэг нь мэдээж л технологи, түүний ажилд үзүүлэх нөлөө, хүн ам зүй, хүн амын хурдацтай өсөлт зэргээс болж байна. Гэнэт л их сургуулийн зэрэг цол огт хамаагүй болчихлоо шүү дээ. Тийм биш гэж үү? Намайг оюутан байхад чи их сургуулийн зэрэгтэй бол ажилтай л гэсэн үг. Хэрвээ чи ажилгүй бол их сургуулийн зэрэггүй болохоор л тэр. Надад ч үнэндээ байгаагүй л дээ, шударгаар хэлэхэд.

 But now kids with degrees are often heading home to carry on playing video games, because you need an MA where the previous job required a BA, and now you need a PhD for the other. It's a process of academic inflation. And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet. We need to radically rethink our view of intelligence.

Гэвч одоо зэрэг хамгаалсан хүүхдүүд ихэвчлэн гэртээ харьж видео тоглоомоо тоглохоор явчихдаг. Учир нь урьд нь нэг ажил бакалавртай байхыг шаардсан бол одоо мастер, дараа нь бүр докторын зэрэг шаардаж байна. Энэ бол боловсролын салбар дахь инфляци, тийм биш гэж үү. Үүнээс харахад боловсролын тогтолцоо бүхлээрээ өөрчлөгдөж байна. Бид оюун ухааныг арай өөр өнцгөөс харах хэрэгтэй байна.

We know three things about intelligence. One, it's diverse. We think about the world in all the ways that we experience it. We think visually, we think in sound, we think kinesthetically. We think in abstract terms, we think in movement. Secondly, intelligence is dynamic. If you look at the interactions of a human brain, as we heard yesterday from a number of presentations, intelligence is wonderfully interactive. The brain isn't divided into compartments. In fact, creativity -- which I define as the process of having original ideas that have value -- more often than not comes about through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.

Бид оюун ухааны талаар гурван зүйлийг мэднэ. Нэгд, энэ бол олон талтай. Бид ертөнцийн талаар бодохдоо өөрсдөд болж буй бүх зүйлийхээ өнцгөөс харахыг хичээдэг. Бид харж боддог, сонсч боддог, мэдэрч боддог. Бид хийсвэрлэн боддог, бид хөдөлгөөнөөр боддог. Хоёрт, оюун ухаан бол байнгын хөдөлгөөнтэй байдаг. Хэрэв та хүний тархин дахь харилцан үйлчлэлийн талаар бодоод үзвэл оюун ухаан маш идэвхитэй. Тархи хэдэн бүрдэл хэсгүүдэд хуваагддаггүй. Харин, бүтээлч чанар буюу ямар нэг үнэ цэнэ бүхий санаануудыг гаргах чадвар чадвар нь дээрхтэй ижлээр юмыг олон талаас нь харахаас ургаж гардаг.

The brain is intentionally -- by the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain called the corpus callosum. It's thicker in women. Following off from Helen yesterday, I think this is probably why women are better at multi-tasking. Because you are, aren't you? There's a raft of research, but I know it from my personal life. If my wife is cooking a meal at home -- which is not often, thankfully. (Laughter) But you know, she's doing -- no, she's good at some things -- but if she's cooking, you know, she's dealing with people on the phone, she's talking to the kids, she's painting the ceiling, she's doing open-heart surgery over here.

Тархинд корпус каллосум гэдэг хэсгийн хоёр талыг холбодог мэдрэлийн холбоос байдаг. Эмэгтэйчүүдэд энэ нь илүү зузаан. Өчигдөр Хелэний хэлснээр магадгүй үүнээс болоод эмэгтэйчүүд олон ажил зэрэг амжуулж чаддаг гэж би боддог юм. Үүний талаар зөндөө судалгаа байдаг ч гэсэн би амьдралын туршлагаасаа үүнийг үнэн болохыг мэднэ. Хэрэв манай эхнэр гэрт хоолоо хийж байвал тэр утсаар хүмүүстэй ярина, ханаа будна,

 If I'm cooking, the door is shut, the kids are out, the phone's on the hook, if she comes in I get annoyed. I say, "Terry, please, I'm trying to fry an egg in here. Give me a break." (Laughter) Actually, you know that old philosophical thing, if a tree falls in a forest and nobody hears it, did it happen? Remember that old chestnut? I saw a great t-shirt really recently which said, "If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him, is he still wrong?" (Laughter)

Харин би хоол хийж байх юм бол хаалга хаалттай, хүүхдүүд гадаа, утас байрандаа байх ба тэр орж ирвэл би уцаарлана. Би тэгээд “Тэрри, би өндөг шарах гээд байна шүүдээ, намайг тайван байлгаач” гэдэг. Нээрээ та нар нэг хуучны философийн санааг мэдэх үү? Хэрвээ урьд нь хэний ч харж байгаагүй ойн мод унавал тэр мод оршин байсан уу? гэж. Тэрэнтэй ижлээр би нэг подволк харсан л даа. “Хэрвээ ямар ч эмэгтэй хүн сонсоогүй үед нэгэн эрэгтэй ойд юу боддогоо бүгдийг нь яривал бас л түүний буруу юу?”

And the third thing about intelligence is, it's distinct. I'm doing a new book at the moment called "Epiphany," which is based on a series of interviews with people about how they discovered their talent. I'm fascinated by how people got to be there. It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman who maybe most people have never heard of; she's called Gillian Lynne -- have you heard of her? Some have. She's a choreographer and everybody knows her work. She did "Cats" and "Phantom of the Opera." She's wonderful. I used to be on the board of the Royal Ballet in England, as you can see.

Оюун ухааны талаарх 3 дахь зүйл нь гэвэл энэ маш тодорхой. Би одоогоор “Epiphany (урам зориг орох гэсэн утгатай)” гэсэн нэртэй, хүмүүсээс хэрхэн авъяасаа нээсэн талаарх ярилцлагууд оруулсан номон дээрээ ажиллаж байна. Тэгээд нэг эмэгтэйтэй хийсэн ярилцлагаас энэ номоо яаравчлах хэрэгтэйг сануулсан юм. Та нар түүний талаар сонсоогүй л байх л даа, Жиллиан Линн гэж мэдэх үү? Тэр бүжиг дэглээч бөгөөд түүний бүтээлүүдийг хүн бүгд мэддэг. Тэр “Муурнууд”, “Оперын сүнс” зэргийг хийж байсан л даа. Тэр үнэхээр гайхалтай. Би нэг хэсэг Английн Рояал Балетын удирдах зөвлөлд байсан юм л даа.

Anyway, Gillian and I had lunch one day and I said, "Gillian, how'd you get to be a dancer?" And she said it was interesting; when she was at school, she was really hopeless. And the school, in the '30s, wrote to her parents and said, "We think Gillian has a learning disorder." She couldn't concentrate; she was fidgeting. I think now they'd say she had ADHD. Wouldn't you? But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point. It wasn't an available condition. (Laughter) People weren't aware they could have that.

За тэр яахав, тэгээд Жиллиан бид хоёр хоолонд орж байхад би “Жиллиан, чи яаж байгаад бүжигчин болсон юм бэ?” гэв. Тэр үүнийг их сонирхолтой асуулт гээд, түүнийг сургуульд байхад тэр ямар ч найдваргүй болсон мэт санагдаж байснаа хэллээ. Тэгээд сургуулиас нь түүний эцэг эхэд “Бид Жиллианыг суралцах чадваргүй гэж дүгнэсэн” гэсэн захидал илгээсэн байна. Тэр анхаарлаа төвлөрүүлж чадахгүй, үргэлжид тогтворгүй хөдөлгөөнтэй байв. Одоо цаг үед байсан бол магадгүй тэд Жиллианыг ADHD-тэй (Анхаарал хандуулах чадвар муу, хэт хөдөлгөөнтэй байх нэг төрлийн өвчин) гэж оншлох байсан биз. Үгүй гэж үү? Гэхдээ энэ 1930-д он байсан юм чинь ADHD гэж томъёолол бий болоогүй байсан байхлдаа. Болох л зүйл. Угаасаа хүмүүс ADHD-тэй гэдгээ мэдэж чадахгүйгээс хойш.

Anyway, she went to see this specialist. So, this oak-paneled room, and she was there with her mother, and she was led and sat on this chair at the end, and she sat on her hands for 20 minutes while this man talked to her mother about all the problems Gillian was having at school. And at the end of it -- because she was disturbing people; her homework was always late; and so on, little kid of eight -- in the end, the doctor went and sat next to Gillian and said, "Gillian, I've listened to all these things that your mother's told me, and I need to speak to her privately."

Ямартай ч тэр эмч дээр очлоо. Түүний ээж нь эмчтэй  Жиллианы сургууль дээр нь тохиолдоод буй асуудлуудын талаар ярилцах зуур тэр өрөөнд 20 минут гаран дээрээ суув.  Эцэст нь 8-хан настай Жиллианы бусдад саад болдог тухай, гэрийн даалгавраа хийгээгүй сургуульдаа очдог тухай бас байнга хоцордог тухай ярьсаар дуусахад эмч түүн дээр очиж “Жиллиан, би чиний талаар ээжийн чинь хэлсэн бүгдийг сонслоо. Одоо харин ээжтэй нь тусдаа нэг ярилцмаар байна” гэв.

 He said, "Wait here. We'll be back; we won't be very long," and they went and left her. But as they went out the room, he turned on the radio that was sitting on his desk. And when they got out the room, he said to her mother, "Just stand and watch her." And the minute they left the room, she said, she was on her feet, moving to the music. And they watched for a few minutes and he turned to her mother and said, "Mrs. Lynne, Gillian isn't sick; she's a dancer. Take her to a dance school."

Тэр “Жиллиан хүлээж байгаарай, удахгүй” гээд өрөөнөөс гарахдаа эмч ширээн дээр байсан радиог авч дуу тавиад гарав. Гараад эмч ээжид нь “Одоо зүгээр түүнийг хардаа” гэв. Тэд харж хэсэг зогссоны дараа Жиллиан босч, хөгжмийн аянд хөдөлж эхэлжээ. Хэдэн минут харсны дараа эмч “Хатагтай Линн, охин чинь өвчтэй биш харин бүжигчин юм байна шүү дээ. Түүнийг бүжгийн сургуульд оруул.” Гэсэн гэдэг.

I said, "What happened?" She said, "She did. I can't tell you how wonderful it was. We walked in this room and it was full of people like me. People who couldn't sit still. People who had to move to think." Who had to move to think. They did ballet; they did tap; they did jazz; they did modern; they did contemporary. She was eventually auditioned for the Royal Ballet School; she became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet. She eventually graduated from the Royal Ballet School and founded her own company -- the Gillian Lynne Dance Company -- some of the most successful musical theater productions in history; she's given pleasure to millions; and she's a multi-millionaire. Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.

Тэгээд юу болсныг асуувал, ээж нь түүнийг бүжгийн сургуульд оруулсан бөгөөд түүнд гайхалтай байсныг хэллээ. “Би тэр өрөөнд надтай ижилхэн зүгээр суудаггүй хүмүүсийн дунд орсон. Бид аливааг бодохын тулд хөдлөх хэрэгтэй байсан юм”. Тэд балет, товшлуурт бүжиг, жазз, орчин үеийн бүжгүүдийг хийж, эцэст нь Жиллиан Рояал Балетанд шалгаран ороод түүний балетын гайхалт карьер эхэлсэн байна. Рояал Балетын Сургуулиас төгсөөд тэр өөрийн “Жиллиан Линн Бүжгийн Компани” нэртэй өөрийн компаниа байгуулав. Ингээд түүхэн дэх хамгийн амжилттай хөгжмийн театр, продакшнуудын нэг болсон ба тэр сая сая үзэгчдэд таашаагдаж, хэдэн саяын хөрөнгөтөн болсон байна. Багад нь хэн нэгэн түүнд эмчилгээ хийж, тайвшруулахыг оролдох байсан байж магадгүй л юм.

Now, I think ... (Applause) What I think it comes to is this: Al Gore spoke the other night about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson. I believe our only hope for the future is to adopt a new conception of human ecology, one in which we start to reconstitute our conception of the richness of human capacity. Our education system has mined our minds in the way that we strip-mine the earth: for a particular commodity. And for the future, it won't serve us. We have to rethink the fundamental principles on which we're educating our children. There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said, "If all the insects were to disappear from the earth, within 50 years all life on Earth would end. If all human beings disappeared from the earth, within 50 years all forms of life would flourish." And he's right.

Би одоо боддог юм....: Ал Гор өмнөх орой нь экологи болон Рейчэл Карсоны эхлүүлсэн хувьсгалын талаар ярьсан. Харин ирээдүйд байж болох цор ганц найдвар бол хүний чадварын талаарх ойлголтоо өөрчилж, түүний хязгааргүй их чадвар, бүтээлч байдлыг эрхэмлэх юм. Манай боловсролын систем бидний оюун ухааныг ямар нэг уурхайн нөөцийг хэрхэн ховх сорж болдог, түүнтэй ижлээр хоосолж байна. Ирээдүйд, энэ бидэнд туслахгүй ээ. Бид хүүхдүүддээ олгож буй боловсролын зарчмыг дахин тунгаах хэрэгтэй. Жонас Салкын нэгэн гайхалтай үг байдаг: “Хэрэв дэлхийн бүх шавьж уствал дэлхий дээрх амьдрал 50 жилийн дотор устна. Хэрэв хүн төрөлхтөн бүхлээрээ уствал 50 жилийн дотор дэлхий дээрх амьдрал цэцэглэнэ” гэж. Түүний зөв өө.

What TED celebrates is the gift of the human imagination. We have to be careful now that we use this gift wisely and that we avert some of the scenarios that we've talked about. And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities for the richness they are and seeing our children for the hope that they are. And our task is to educate their whole being, so they can face this future. By the way -- we may not see this future, but they will. And our job is to help them make something of it. Thank you very much.

TED юуг чухалчилдаг вэ гэхээр хязгааргүйд халих хүний төсөөлөх чадвар. Бид гол нь энэ “бэлэгээ” ухаалгаар хэрэглэж, өнөөдөр ярьсан зарим зүйлсийг давтахгүйг хичээх хэрэгтэй. Харин үүнийг хийх гагцхүү ганц арга нь өөрсдийн бүтээлч чадвараа байгаагаар нь олж харж, үр хүүхдүүддээ ирээдүйн итгэл найдвараар нь харах юм. Бидний хийх ёстой зүйл гэвэл тэдэнд өөрсдийн итгэл найдвараасаа шинийг бүтээхэд нь туслах билээ. Баярлалаа.

Орчуулсан: Б.Ануударь