Sunday, November 16, 2014

Эртний түүхт Denbosch: Норд-Брабантын Музей

3 долоо хоногийн хагас, бүтэнсайныг сургуулийнхаа номын санд өнгөрүүлсний эцэст өнөөдөр (үнэндээ 3 7 хоногийн өмнө эхлүүлсийм л даа :) хотоос гарч, 15хан минут вагоноор яваад хүрдэг s'Hertogenbosch/Den Bosch гэдэг эртний хот руу 3 найзын хамт гарлаа. Энэ хот Норд-Брабантын (Тилбург, Брэда гэх мэт Голландын хотуудаас гадна одоогийн Бельги багтсан том нутаг) XI зуунаас тэмдэглэгдсэн баялаг түүхт хот юм. Барилга, архитектураас нь харахад сүрлэг энэ хот усан зам, уран зураг, хөгжмийн баян сантайгаас гадна Нидерландын хамгийн их оршин суугчтай хотуудын нэг. Энэ хотод их гоё 2 газар очсон юм. Хичээл гэж яваад хойш нь тавьсаар эхний газрынх нь тухай бичиж дууслаа :)

Норд-Брабантын Музей


Бас л нэгэн урлагийн бүтээл
Музей руу урагшаа
XVIII зуунд баригдсан авсаархан ч гэсэн сүрлэг дүр төрх бүхий энэхүү музейд Норд-Брабант, цаашлаад Нидерланд улсын урлагийн хувьслыг харуулжээ. Дундад зуунаас эхлээд XXI зуун хүртэлх соёл урлагийн урсгалыг тухайн цаг үеийн үйл явдал түүхтэй холбож үзэсгэлэнгээ гаргасан нь ямар учраас тэрхүү соёлын давалгаа эхэлж, ямар үйл явдлаар дуусгавар болсныг нь ойлгоход туслана. Алдарт гэр бүлийн зураачдын бүтээлүүдийг тасалгаа бүрт тусгаарлаж, тухайн айлын аж байдал, эцэг хүүхдүүдийн харилцаатай нь холбох гэх мэт. Нэг онцгой зүйл нь алдартай хэд хэдэн зураачид өөрийн хүүхдүүдийг сурган, урлагийн бизнесээ өвлүүлж байсан байна. Тийм ч учраас магадгүй Голландаас тийм олон дэлхийд нэртэй зураачид төрж гарсан байх. 

Орчин үеийн урлагийн урсгал, модерн арт эхлэхэд хийсвэр, далд ухамсрын хэмжээнд урлаг хөгжиж эхэлсэн мэт санагдана. Учир нь энэ чиглэл эхлэхэд зураг бүрийг энэ "тийм юмыг" дүрсэлсэн байна гээд шууд хэлэхэд хэцүү бөгөөд "Untitled" буюу тодорхой нэргүй, үзэгч өөрөө утга оноож сэтгэх бүтээлүүд олон байсанд юм. Заримыг нь харахад ямар ч тайлбар өөрөө хийж чадахгүй, мэдрэмж ч үгүй. Харин заримых нь хувьд тайлбарлаж чадахгүй ч гэсэн нэг л өөр сэтгэгдэл үлдээнэ. Магадгүй тэр мэдрэмжийн утга учрыг тайлж чаддаг болоход "урлагийг ойлгох" гэгч болох болов уу гэж горьдож суунаа :)

Содон чийдэн музейн гадна :)
Биднийг тэнд очиход аз таарч, урлагийн нэгэн урсгалын сэдэвтэй үзэсгэлэн тавигдаж байсан юм. XIX зууны Романтизм Баруун Европын урлагт ямар давалгааг бий болгож байсан талаар. Романтизмын эхлэл бол дайны төгсгөл. 1815 онд Наполеон хүчээ алдаж амар тайван цаг ойртож байв. Олон жил үргэлжлэх тогтворгүй байдал, ядуурал, сэтгэл зүйн дарамт бүгд нийгэмд хувийн амар амгалан, сэтгэл хөдлөлийг онцгойлон үзэх хандлага бий болгоод байлаа. Мэдээж энэ мэдрэмжийг хамгийн түрүүнд хүлээн авч буулгахыг хүсэх хүмүүс бол урлагийнхан байсан аж. Олонд танигдсан зураачдын дийлэнхи нь "Романтик" бүтээлүүдээрээ алдаршиж, энэ давалгаа уран зургийн ертөнцийг эзэгнэж байв...


Романтик урсгал: Шөнө дундын далай
Романтик урсгалын бүтээлүүд Байгаль, Хүмүүсийн харилцаа ба аж байдал, Архитектур, Далай ба эрэг, Шөнийн амьдрал гэсэн категоруудад хуваагджээ. Энэ нь мөн л учиртай. Тус тусд нь бага зэрэг дэлгэрүүлье л дээ. Байгалийн зургууд нь үзэсгэлэнт газар нутгийг улам сэтгэл хөдөлгөм байдлаар дүрсэлж, хүмүүсийн аж байдлыг үргэлж маш жижигхэн, байгалийн нэг л хэсэг мэт дүрсэлж байв. Энэ нь байгалийн сайхныг магтахаас гадна хүн өөрөө байгал дэлхийн өчүүхэн жижиг, хэврэгхэн хэсэг болохыг илэрхийлэх ажээ.


Хүчтэй давалгаа дайныг санагдуулна
XIX зууны эхээр Хүмүүсийн харилцаа, аж байдлын (Genre) урсгал дэлгэрэв. Энэ үе байгалыг сонирхож үзэлгүй, хүний чин сэтгэлийн хайр, харуусал, таашаал, хүсэл, зовлон, гасланг буулгахыг эрмэлзжээ. 1830 онд Бельги Голландаас тусгаарлахад тус улсуудад эх оронч, өөрийн улсыг тунхаглах үзэл нийгэмд хүчээ авсан байна. Үүнээс үүдэн Архитектурын чиглэлийн зургууд дэлгэрч эхэлжээ.

Өөрийн орны үзэсгэлэнт түүх дурсгал бүхий барилга, хөшөө цогцолборуудыг нандигнан хамгаалах хандлага түгж, зураачид мөн л энэ давалгааг андалгүй өөрсдийн бүтээлд сүрлэг сүм, катедрал, цайз зэргийг тусгаж эхэлжээ. Сүмийн зургууд маш олон бөгөөд тэр үед гайхагдаж байсан Готик сүм бүр нэгэн зураачийн бийрнээс дахин төрж байв. Сонирхолтой нь, Архитектурын зургууд нь тухайн барилгын сүрлэг чанарыг улам тодотгож өгснөөр тэдгээрийг ажиглахад нууцлагдмал, сонирхол татам, сэтгэл хөдөлмөөр санагдах ажээ.


Tourists
Бельги, Нидерланд (the Low Lands) улсуудын бүх үеийн зураачдыг татдаг байсан бас нэгэн "обьект" далайн ойр орчмын газар нутаг байлаа. Сонирхолтой нь дайны үед далайг дүрсэлсэн зургууд үргэлж маш хүчтэй давалгаа, усан цэргүүдийн тулаан зэрэг "хэрцгий" байдлыг харуулсан байдаг бол Романтик зураачид багахан давалгаалах тайван тогтуун далайг дүрсэлсэн байх аж. Хоосон завь хөвөх нь "далайчдын амралтын өдөр" юм болов уу гэлтэй.

Сүүлийн боловч бас л сонирхол татахуйц дүр зураг "Nocturne" буюу Шөнийн амьдралыг илэрхийлсэн урсгал байлаа. Энэ төрлийн зургууд ихэвчлэн өдөр шөнийн заагийг харуулах ажээ. Өөрөөр хэлбэл, нар жаргах эсвэл мандахын зааг дээрхи дүр зургуудыг илэрхийлнэ. Энэ нь амьдрал ба үхэл, сайн ба муу, аз жаргал ба зовлонгийн хослолуудыг тодотгох мэт.. Эдгээр Романтик бүтээлүүд нь бүгд телевизийн инженер, олон танигдсан зохион бүтээгч Жэф Радемакрын (тэрээр Романтицизмыг сонирхон судалдаг байснаас гадна "supposedly" меланхолик темпераменттай эрхэм байжээ) хувийн цуглуулгаас ирсэн байна. Зохион бүтээгч инженер, эсвэл өөр нэг тийм "чухал" ажилтай хүмүүс хийх ёстой зүйлээ хийчихээд дуртай зүйлдээ хөрөнгө оруулж, өөрийн "гэнэн" хүслээ бага ч гэсэн биелүүлж байх нь сайхан юм аа :)


Энэ зүйлсийг үзэж байхад утасны батерей дуусч, зураг авахааргүй болох тэр мэдрэмж... :p 

Thursday, October 2, 2014

Шүлэглэдэг байшин, хөвдөг байшин, үзэсгэлэнт байшин... Leiden

Нидерландын Вант Улсад хэзээ нэгэн цагт хэн нэгэн зочилж, аялах болвол Leiden хэмээх жижигхэн ч гэсэн улсынхаа соёл урлаг, шинжлэх ухааны нээлт, боловсрол, аж үйлдвэрийн бүхий л онцлогийг агуулсан хотод заавал очоорой гэж захих байна. Энэ хот хэд хэдэн зүйлсээрээ онцгой. 

Шүлэглэдэг байшингууд
E.E.Cummings
Гудамжин дахь орон сууцны зориулалттай барилгууд дээр орон бүрийн сонгодог шүлгүүд бичигдсэн байх. Тэнд суралцдаг Голланд оюутан тэр уламжлал хэрхэн эхэлснийг тайлбарласан юм: Нэгэн хачирхалтай бөгөөд урлагт нугасгүй эр байшингийхаа гаднах ханан дээр шүлэг бичсэн байсанд хотын захиргаа нэлээд дурамжхан хандаж, хотын өнгө үзэмжинд халтай гэсэн шалтгаанаар түүнийгээ арилгахыг шаардаж л дээ. Мань эр зөрүүдлэж, тэднийг үл тоосон ба хотын захиргаа дахин шаардлага тавиагүй нэлээд хугацаа өнгөрсний эцэст хөршүүд нь түүнд "атаархаж", өөрсдийхөө байшинг дуртай шүлгээрээ чимэх болсон байна. 
Үзэсгэлэнт Лайден
Ингээд 1992 оноос энэхүү уламжлалыг хот даяар тараах төсөл хэрэгжиж, нийт 101 барилга дээр Голланд, Япон, Индонез, Испани, Голланд, Орос, Герман зэрэг орнуудын сонгодгууд бичигдсээр 2005 онд дуусчээ. Хөгжилтэй нь анх хотын захиргаа энэ үйл ажиллагааг эсэргүүцэж байсан бол одоо энэхүү улсад аялах хүн бүрийн заавал үзэх ёстой зүйлсийн жагсаалтад энэхүү газар ордог. Бас тэр 101 шүлгийг цомирлог болгоод EUR 10 үнээр борлуулна. Энгийн бус зүйлийг магтах бас л нэг жишээ :).
Завитай аялал


Боомт хот
Энэ хотын ялгардаг бас нэг зүйл нь Амстердамын дараагаар орох усан хот болох нь юм. Оршин суугчдынх нь багагүй хувь нь хувийн завьтай бөгөөд амралт чөлөөт цагаа хотоос завиар гарч зугаална. Жуулчдад үйлчилдэг хотын тойрон аялал хийдэг бизнес сайн хөгжсөн байна. Энэ нь ч их сонирхолтой. Цаг хэртэй завиар аялалын хөтөчтэй (онгоцны жолооч) хотоор тойрч аялахад нэг л амгалан бөгөөд үзэсгэлэнтэй. Голын эргээр хүүхдүүд тоглож, жижиг моторт завиар гэр бүлээрээ аялах жаргалтай хүмүүс олон. Голыг гатлах хөвөх завь усыг зүсэх тэр чимээ нэг л сэтгэлд дотно, тайван мэдрэмж төрүүлнэ.
Mini tower where one sees the beautiful city as a whole
Burcht, Leiden


Готик загвартай сүм..
Ихэнхи Голланд хүмүүсийг ажиглахад ямар ч ажил хийж байсан түүнийгээ чин сэтгэлээ шингээгээд хийж байгаа нь мэдрэгддэг. Бидний хөтөч залуухан бөгөөд хотынхоо талаар хөгжилтэй, сонин зүйлсийг ярьж өгөн жолоодоно. Үйлчлүүлэгчдээ уйдаахгүйг их хичээж, мэддэг бүхнээ хуваалцаж, мэдлэгээ өргөтгөх гэж чармайдаг нь ч мэдрэгдэж байсан.

Музей 
Leiden хот боловсрол, соёл урлаг, шинжлэх ухаанаараа мөн алдартай ажээ. Нидерландын томоохон музейнуудын нэлээд хэд нь энэ хотол байрладаг. Нийт 14 музей байгаагаас 3, 4 улсын хэмжээний музей байдаг. Бид Museum de Boerhaave (Үндэсний Шинжлэх ухаан, Технологийн Музей)-д зочилсон юм. Дуу алдам гоё музей. Эндхийн эрдэмтэд дэлхийн шинжлэх ухаанд ямар их хувь нэмэр оруулсныг үзээд энд сурчбайгаадаа
улам ч урамшиж байлаа. 

Measuring the universe
Museum Boerhaave
Peter's Kerk
Church of Pilgrimage
Asia on the globus
Museum Boerhaave
Музейд явж байхад гэнэт "Герман, Голланд хоёр үндэстэн шинжлэх ухааны ололт, боловсролын өндөр түвшин, хөгжил зэргээрээ эн тэнцэхүйц (мэдээж цар хүрээний хувьд Герман том орон) боловч Голландууд Германууд шиг зарчимч, хатуужилтай бус хэрхэн сайхан, "өнгөлөг" амьдарч болохыг мэддэг юм байна" гэсэн дүгнэлт толгойнд ороод ирсэн.

Үнэхээр эдийн засгийн хөгжил, хүн амын амьдралын түвшин, үйлдвэрлэлийн үр ашгаараа Голланд үнэхээр хүндэтгэл хүлээхүйц орон. Түүн дээр нэмээд тэд жаргалтай байж чаддаг гэсэн дүгнэлтийг сар гаруй энд амьдарсны хувьд хийх байна.

Эйнштейн өвөөгийн Харьцангуйн онолынхоо гаргалгааг хийсэн бал
Museum Boerhaave

Музей ярьж яваад л далийж өгч байна хэхэ. Бидний зочилсон Boerhaave музей нь Голландын нэр хүндэс сэхээтэн, байгалийн шинжлэх ухааны томоохон эрдэмтэн, тус хотын алдарт Лайдены Их Сургуулийн (Leiden University) профессор Herman Boerhaave (1668-1738)-н нэрээр нэрлэгдсэн юм. Boerhaave эрүүл мэндийн шинжлэх ухааныг үндэслэсэн бөгөөд эмчилгээг академик судлагдахуун болгосноороо "Физиологийн загалмайлсан эцэг" гэгдэх ажээ.

10 сарын 3, Цагаан талх, Май загас 
From Burcht
Peter's Kerk, Leiden
Модон доор суух жаал хүү
Дүүгээ санав
16-р зуунаас Нидерланд Испанийн эрхшээлд орж эхэлсэн бөгөөд Leiden хотыг эзлэх гэсэн Испани цэргүүд 16-р зууны дунд үед иржээ. Аян дайнд ядарсан цэргүүд хоол олж идэх гэсэн ч тус хот их ядуу, хоолгүй болж байсан байна. Тиймээс цэргүүд хүчээ гамнахаар шийдэж хотын хүн ардыг өлсөж үхэх хүртэл нь бүслэхээр шийдэж гэнэ.
Хотын төв дэх салхин тээрэм
Дугуй, дугуй, Голландаар дүүрэн

Гэвч хотын иргэд тэвчээр зааж, 3 хүн тутмын 1 нь өөд болсон ч бууж өгөөгүй байна. Ингээд удаан тэвчсний эцэст 1574 оны 10 сарын 2 болон 3-нд Испанийн эсрэг бослогын тэргүүлэгч William (the Prince of Orange)-н цэргүүд Leiden хотыг Испанийн бүслэлтээс чөлөөлсөн юм. 


Рэмбрандтын гэрийн гадаа
Цэргүүд ирэхдээ өлссөн ардуудад цагаан талх, май загас авчирсан нь тэмдэглэлт өдрийн гол зоог болсон гэнэ. Хүмүүсийн сонирхлыг татахаар ийм жижиг сажиг факт, болсон явдал, түүхүүд байх нь жуулчдыг улам ихээр татдагийг завинд аялах замдаа жолоочид янз бүрийн асуулт тавиад чих тавин сонсох гадаад залуучуудаас харж болно.

Газар нутгаараа Монгол улсаас 38 дахин жижигхэн, шинжлэх ухаан, боловсрол, уран зураг, нэгэн үеийн хүчирхэг их гүрэн энэ улсад үзэх зүйл дэндүү олон юм даа. (Хичээлгүй байсан бол одоо Амстердамд зугаалж байх байлаа. Ингэж даварч арай л болохгүй л дээ хэхэ :)


Бүрэнбатын Ануударь

Saturday, September 27, 2014

On the rise of behavioral finance: Shiller (2003)

This work is written in the form of summary of Shiller (2003)*, a paper explaining how psychology came into an important role in financial economics theory and practice.

I.        Pure finance peddling to explain market anomalies
In the 1970s, Efficient Market Theory gained its strength in academic circles in financial economics. At that time, the rational expectation was received with utmost enthusiasm. Thus, with the rational expectations assumption, the efficient market theory (EMT) described the financial market in one eloquent model. There were perfect information and the rational agents in the economy used all the information to maximize their happiness. Of course there was also the time trend.

However, the 1970s also saw hesitations rising over the EMT. Academicians started taking notice of some of the anomalies in the market that wasn’t consistent with EMT. Since 1980s, financial economists began contemplating about whether the already popularized EMT really described the market. In Shiller (1981) and LeRoy and Porter (1981) argued that the stability of the present value through time suggests that there is excess volatility in the aggregate stock market, relative to the PV implied by the efficient markets model.

In the paper, Shiller (2003) compared the present value of future stock prices between 1872-2002 by discounting them with constant discount rate, interest rate and marginal consumption rate.
  •          Constant discount rate discount
  •          Interest rate discount
  •          Marginal consumption discount

All of them were not consistent with the real stock price in the next year. Thus, depending on what kind of discount factor you use, the present value can be calculated differently which will not lead to single conclusion.
The paper mentions many works by other academics concerning the validity of efficient market such as Shiller (1981, 1982, 1990); Hansen and Jagannathan, Vuolteenaho (2002) on consumption discount model; Cohen, Polk and Vuolteenaho (2002) on book-to-market ratios on forecasting firms earning; Jung and Shiller (2002) on price-dividend ration on predicting the present value of future dividend changes. But still there is no specific variant of efficient market model that can explain the market changes by looking only at the present value of future earnings of a firm.
II.       Behavioral finance taking its toll
There was something more “irrational” or “unexpected” explanation needed. Therefore, the Science of Behavioral Finance started blossoming. The paper illustrates on two examples of behavioral finance explaining the market volatility: feedback model and smart money investor vs. zealots.

Feedback model is based on the viral “gossiping” among ordinary investors about some improvements or downfall in a market of specific stock. An example is cited in the paper that in the 17th century, tulip bulb was a ravishing market with profit turnovers of 10, 20 or even 100 percent. However, in the long run as it becomes clear that the booming market was nothing but natural flowers, the short term riches succumbed to huge losses.

Shiller dubs this behavior in the market: word-of-mouth optimism and word-of-mouth pessimism. This state of bubbling is highly dangerous for the stocks in the future. This feedback also can describe some of the randomness in the stock market. However, due to its ambiguity, this feedback model is hard to be expressed in academic framework.

The other example, ordinary vs. smart money investors concern the case of more reasonable investor or a feedback trader. While the ordinary feedback investment follows a certain style popularized at that moment of time, the smart money goes the other way. For instance, feedback traders buy stocks when the price is rising while the smart money sells the stock at that time of arousal.

Because all of the market agents are solely divide into these two groups, they are the key determiners of the equilibrium price. In Miller (1977), the author argued, for one stock market, zealots have bought all of the available stocks with its price soaring upwards due to its lack of supply. During these times, the smart money knows that this is just an empty bubble, so that they won’t buy the stock. Because that they don’t have any stocks to short and gain profits, they can’t benefit from their knowledge. This is one paper that raises discussion since it was published.

Several other papers surveying the market volatility and returns on stock trading comparing them with many possible variables. An example would be Scherbina (2000) who looked at the difference of opinions about the market and stock return. She finds that high dispersion of analyst’s forecasts had lower subsequent returns. Thus she explained the low returns with respect to uncertainty.

Another work is Jones and Lamont (2001) that was conducted using data of interest on the loan of shares in the 1920s and 1930s. They finds that a share with high shorting costs or interest rate was more expensively priced. Moreover, the more-expensive-to-short stocks were on average had lower returns.

III.      Conclusion

Behavioral Finance had important findings to broaden our knowledge of the financial markets. Though the anomalies in the market is a sign of the EMT becoming unreliable, we should not abandon it, thinking that one can make excessive profits from the market. However, it can be very wrong in other ways. Evidence from behavioral science suggest that we can explain the misdeeds of the market in a pretty “rational way” without fully abandoning the EMT. EMT can, however, work as a general theory that supports a researcher in understanding core characteristics of a financial market.


* American economist, Yale University professor and best-selling author

Monday, September 15, 2014

Гэрээ засаад дараа нь...

Одоо эргээд харахад би өөрчлөгдөн хувьссаар, найз нөхдийн хүрээлэл, ярих яриа, бусдыг харах өнцөг арван жилийн сурагч байхаас минь нэлээд өөрчлөгдчихөж. Энэ хугацааны хооронд ч их өөр өөр болсон байна. 

Их сургуульд орсон эхний 3 жилд "хичээл хамгийн чухал" гэсэн бодол суулгачихаад оюутан насны ихэнхи хугацааг тэгэж бодоод өнгөрөөсөн хэрэг. Эмээ, өвөө дээрээ өсөхөд сайн тал бий, муу тал ч бий: "Миний хүү хичээлээ хий" гээд л гэрийн ажилд гар хүргэчихэлгүй 3 жил ард үлдсэн бөгөөд тэрэнд нь би урамшсан эсвэл залхуу болсон уу, гэрийн ажлыг зуны амралт л биш бол хаяж, хичээл хийж, эсвэл янз янзын ном уншиж чөлөөт цагаа өнгөрүүлж байлаа.

Энэ байдал удаан үргэлжилж, би өөрөө жаахан юм бодолгүй амьдралтай золгосон бол "ажил хамгийн чухал", цаашлаад "гэр бүл хоёрт" гэдэг хүн болох байсан байж магадгүй. Тийм болохын гол асуудал нь чи ганц амьдрах амьдралаа зөвхөн хувийн нэр хүнд эсвэл эрх мэдэлд хөтлөгдөн ажиллаж өнгөрүүлнэ.

A letter from a daughter to her dad is always special. We have one such special letter today at your Adda. Kavya, beautifully written.

Гэрээсээ явахын өмнөхөн Гэрэг сэтгүүлийн 8 сарын нэг дугаар дээрх нийтлэл энэ талаарх бодлыг минь урамшуулсан юм. Нэгэн аав өглөө хүүхдүүдээ сэрэхээс өмнөхөн ажлаас яаран гарна. Өдөржин ядартал ажиллаж суугаад оройтож харивал хүүхдүүд нь тэсч ядан хүлээж суух агаад гүйлдэн ирж эрхлэх гэхэд нь тэр хүүхэд эрхлүүлж тоглуулах эрч хүч нэгэнт үгүй болсон учраас хүүхдүүдээсээ төвөгшөөж зугтана... Өөрийгөө ядрааж сууж сууж гэртээ ирж, хүүхдүүдээсээ сэтгэлийн дэм, аз жаргалыг мэдрэхийн оронд унтах гэж яарах...

Эртний сургаальд "биеэ зас, биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас" гэдэг билээ. Үүний гол агуулга нь гэрээ эсвэл өөрийн биеэ бүрэн төвхнүүлж чадаагүй хүн төрийг засч чадахгүйг илтгэнэ. Тиймээс гэр бүл хоёрт гэж байгаа нь өөрөө тэр хүн гэрээ төвхнүүлээгүй байж төрөө засах гээд гүйгээд байна гэсэн үг. Гэвч энд амжилт яригдаагүй гэж бодож байна. Яагаад гэвэл "жинхэнэ амжилттай амьдардаг хүн" гэдгийг "аз жаргалтай хүн" гэж ойлгоно. Хэдийгээр хэн нэгэнд маш олон бэлгэ тэмдэг төдий нэр хүнд, шагналууд байгаа ч үнэхээр тэд нартаа баяртай байдаггүй байж болно.

Гэнэт л ийм бодлууд ороод ирдэг болчихсон. Магадгүй ийм байдалд орчихвол юу болдгийг үргэлж анзаарч байсан болохоор ингэж тод туссан байх л даа. Уул нь чухал царайлаад номын санд хичээлээ хийгээд сууж байсын. Гэхдээ бодож л байх хэрэгтэй зүйл...

Бүрэнбатын Ануударь
2014.09.14
Тилбургийн Их Сургууль


Monday, August 4, 2014

YOLONOMICS II: "Өнөөдрийн жаргалыг жаргалд бүү бод"

II. Хэрвээ маргаашийн ханамжийг илүү өндөр байлгахын тулд өнөөдрийн ханамжийг золиосолбол яах вэ?

Эрт үеийн сэхээтнүүд бүгд шаргуу хөдөлмөрлөхөөс гадна "self-discipline" буюу өөрийн зарчмаар өөрийгөө удирдахыг хүний хамгийн үнэт чанар гэж үзэж байлаа. Тэд зөвхөн хэлэх биш өөрсдийн үйл хөдлөлөөр тэр чанараа харуулж байсан нь өдөр бүр бүтээлчээр ажиллах тогтмол цаг гаргаж, тэр цагтаа яс сууж сурснаас харагдана.

Бодит үр дүн урт хугацааны тууштай тэмцэл, тэвчээр, хатан зоригийн үр дүн байдаг. Аливаа ажлыг гүйцэтгэж дуусаад эргээд харахад сурсан зүйл ихтэй бол тэр цаг хугацаа заавал тэсвэр тэвчээр шаардсан байдаг билээ. Хэрэв хийсэн ажил маань бусдад сайшаагдсан ч би өөрөө сэтгэл дүүрэн биш байх юм бол тэр ажлыг гүйцэт дуусгаж чадсан гэж үзэж болохгүй. Учир нь түүнийг гүйцэтгэхэд бусдыг ялсан байж болох ч өөрөө өөрийгөө ялж чадаагүй байна гэж би хувьдаа боддог.

Амьдралын тодорхой хэвшил, цагийн хуваариас зорилгодоо хүрэх томхон алхам тавигдана. Тэр амьдралын хэвшлээ мөрдөж, өөрт дасгаж сургахад зарчимч зан чанар /self-discipline/ нь богино хугацааны ханамжийг золиосолж, маргаашийн илүү их ханамжийн төлөө зүтгэхийн хамгийн гол жишээ юм.

Тэгвэл амьдралын хэвшлийг дээд үеийн сэтгэгчид юу гэж хүлээн авч байсан бол?
Аристотель "Бидний байнгын үйл хэрэг бидний хэн болохыг тодорхойлно. Тэгэхээр үлэмж сайн юм бүхэн амьдралын хэвшлийн үр дүн" гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, бидний ямар байдалтай амьдарч байгаа нь амьдралын хэвшилтэй салшгүй холбоотой.
Твайла Тарп /бүжигчин/ "Бүтээлч чанар бол амьдралын хэвшил, хамгийн бүтээлч хүн ажлын сайн хэвшилтэй байна"
Жеймс Аллэн "Ургац хураахын гол зарчим нь тарьснаасаа илүүг хураах юм. Үйлдлээ давт, тэр чинь дадал болно. Дадлыг хөгжүүл, зан чанар болно. Зан чанараа хадгал, хувь заяаг чинь тодорхойлно"
Винце Ломбарди "Ялалт бол амьдралын дадал. Харамсалтай нь ялагдах ч мөн адил"

.... гээд амьдралын зөв дадлын талаарх "магтаалуудыг" жагсаавал дуусахгүй биздээ. Би өөрөө ч гэсэн амьдралын тогтсон хэвшил бий болгох гээд явж байгаа оюутан учраас нэг асуултын хариу сонирхолтой байгаа юм. Амьдралын хэвшил ямар хугацаанд тогтдог вэ? Өөрөөр хэлбэл нэгэн хэвшилээ хэр удаан давтаж, хэрхэн сургуулилснаар "дадал" болж тогтох бол?

Сэтгэл судлаач Jeremy Dean (2013) Англид хийгдсэн дэлгэрэнгүй судалгааны талаар бичжээ. Өмнө нь бүх хүнд, ямар ч хэвшлийг бий болгоход тогтсон хоногийн тоо байдаг хэмээн судлаачид үзэж байсан аж. Гэвч тэрхүү судалгаанд хэвшил тогтоход тухайн хүний тэсвэр тэвчээр, зориг, тэрхүү хэвшлийн хүнд хөнгөн зэрэг янз бүрийн зүйлсээс хамаарч, хэвшил болж үлдэх хугацаа нь ялгаатай байхаар гарчээ.

Судалгааны арга зүй гэвэл 96 оюутныг 84 хоногийн турш өөр өөр зүйлс хийлгэж хэвшүүлсэн ба хугацааны давтамжтайгаар асуулгын хуудас бөглүүлж, хэр "автомат" байдлаар тухайн хэвшүүлсэн зүйлийг хийж байгаа талаар тодруулсан байна. Үр дүнд нь, илүү амархан гэж болох, хоолны дараа багахан хэмжээний жимс тогтмол идэж байх, хоолны дараа алхах, өглөөний цайны дараа нэг аяга ус ууж байх зэрэг хэвшлүүд ойролцоогоор 20-25 хоногт хэвшсэн байна. Харин өглөө бүр 20 минут гүйх, өдөр бүр тэмдэглэл хөтлөх зэрэг хэвшлүүд бүр 200 гаруй хоног шаарддаг гэж дүгнэжээ.



Өнөөдрийн түр хугацааны ханамжаас түдгэлзэж, бага багаар үнэхээр "чухал" зүйлийг урт хугацаагаар хийсээр л байвал урт хугацааны сэтгэл ханамж өндөр байхаас гадна тэр сайн үйл хэрэг чинь чиний нэг хэсэг болж төлөвших ажээ. Steven Covey (1989) аливаа дадлыг бий болгоход тухайн дадлынхаа талаар "Юуг? Яагаад? Яаж?" гэсэн 3 асуултад хариулж чадаж байвал дадал болон тогтож чадна гэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл тухайн дадал тодорхой, учир зорилготой, хэрхэн гүйцэтгэх мэдлэгтэй байвал тэсвэр тэвчээрийн үр дүнд хэвшил болж чадах аж.

...Тэсвэр тэвчээр гэдэг бол өнөөдрийн жаргалыг золиосолж, урт хугацааны үр дүнг эрэлхийлэх явдал зайлшгүй мөн.

Monday, June 16, 2014

YOLONOMICS I: Өдөр бүр жаргалтай байх уу?

I. Юу дуртайгаа хийхээс ханамж авдаг. Өдөр бүр ханамжаа өндөр байлгах хэн бүхний гол зорилго биш үү?

Зөн билгээрээ хариулт өгвөл хэн бүхэн "үгүй" гэж хариулах байх л даа. Гэхдээ яг үйлдэл дээрээ тулахаар "cognitive dissonance" буюу үзэл бодол нь үйл хөдлөлтэй таарахаа больчихдог. 

"Бидний ихэнхи нь ямар ч ирээдүй биднийг хүлээж байгаа, тэр бүхэн өнгөрсөн үетэй. Бид ирээдүйн сайн сайхны төлөө зорьдог ч тэр бүгд өнгөрсөн үедээ суурилдаг гэдгийг тооцдоггүй" /Krogerus, Tschaeppeler, 2008/.

Тэгэхээд эндээс дээрхи асуултад хариу өгч болох нь. Өнөөдрийн ханамж авч байгаа зүйл чинь "ideal би"-г олж авахад зориулагдаж байгаа бол урт хугацааны зорилгодоо хүрч, илүү ухаалаг "YOLO" байдлыг бий болгож байна.

Харин өнөөдрийн үйлдэл чинь "ideal би"-г олж авахад огт зориулагдахгүй бол хэмжээ хязгаартай байх нь дээр болов уу. Зүй тогтлын хувьд зүйрлэвэл хэрэглээ хадгаламжийн хуваарилалттай ижилхэн. Өнөөдөрт хэт их ач холбогдол өгч, хэрэглээгээ өнөөдөртөө л максимумчлаад байвал маргааш юу ч үгүй хоцорно. Харин хадгалаад л байвал ханамжаа авч чадалгүй амьдралын хязгаарлагдмал хугацаа дуусна... Хэхэ, сонин бодол.
"Change your life today. Don't gamble on the future, act now, without delay.
- Simona de Beauvoir

Sunday, June 8, 2014

YOLONOMICS: Хугацаа хоорондын оновчтой сонголт

Анх нэг эгч намайг "насанд хүрсэн эмэгтэй хүн" гэж хэлэхийг сонсоод дотор пал хийгээд л явчихаж билээ. Тэгээд л бодож эхлэнэ. Бодсоор, насанд хүрсэн эмэгтэй хүн болох гэж байгаа учраас улам хариуцлагатай байх ёстой гэдгээ ухамсарлах бүрт миний хийж байгаа сонголт "гажилтгүй бөгөөд тууштай юу?" гэсэн асуултыг өөрөөсөө мөн ч олон удаа асуусан... 

Одоо үед YOLO буюу "you only live once" хэмээх уриа залуу үеийнхний дунд хэллэгийн хувьд дэлгэрээгүй юм аа гэхэд бодол ухаанд нь нэлээд суусан юм шиг. Бараг хувь хүний хүрээлэн буй орчинтойгоо харилцах харилцаа, биеэ авч явах байдлыг энэ урсгал тодорхлойлох болжээ. Хэн нэгэн хачирхалтай, өөрт хэрэгцээтэй, хэрэгцээгүй зүйлс хийж, хэн нэгэн шүүмжилсэн тохиолдолд тэр хүнийг хэлэх үггүй болтол нь "би дуртай зүйлээ л хийж амьдарна" гэсэн хариулт өгнө. Хэлэх үггүй болох нь нэг талаас зөв л дөө. Тэр хүн өөрт хамгийн зохимжтойгоор шийдвэр гаргаж байна гэдэг чинь хувьдаа л болчихож байна гэсэн үг, тийм биш гэж үү? 

ГЭХДЭЭ, би дуртайгаа л хийж байна гээд маргаашаа мартсан юм шиг үйлдэл хийгээд байвал маргааш яаж YOLO буюу тэр өдрийн ханамж өндөр байхаар амьдрах вэ? Бидний мэдэхээр "ихэнхи" зүйл өөрийн гэсэн хязгаартай. Хязгаарлагдмал нөөцтэй. Тэгэхээр эдийн засгийн үндсэн судлагдахуун "Хязгаарлагдмал баялгийн хүрээнд хамгийн үр ашигтай сонголтыг хийх" асуудал тулгарч байна. Тэгвэл YOLO-н урт болон богино хугацааны зохистой хэмжээг хэрхэн тодорхойлох вэ? 
  1. Юу дуртайгаа хийхээс ханамж авдаг. Өдөр бүр ханамжаа өндөр байлгах хэн бүхний гол зорилго биш үү?
  2. Хэрвээ маргаашийн ханамжийг илүү өндөр байлгахын тулд өнөөдрийн ханамжийг золиосолбол яах вэ?
  3. Хугацаа хоорондын сонголтыг хэрхэн хийх вэ? Өөрөөр хэлбэл, өнөөдрийн ханамж болон ирээдүйн өдрүүдийн ханамжийг хэрхэн хуваарилах вэ? /Дэд асуулт: Өнөөдрийн ханамж маргаашийхтай хэрхэн холбогдох вэ? Өнөөдөр ханамжтай байснаар маргааш бас ханамжтай байх уу?/
Энэхүү цуврал нийтлэлд эдгээр асуултанд хариулт өгөх зорилго тавьлаа: